En la elaboración, edición y publicación del MANUAL CLÍNICO DE URGENCIAS del Hospital Universitario Virgen del Rocío han participado:
PRESENTACIÓN | |
Dr. Luis Martínez Hervás Subdirector Gerente |
PRÓLOGO | |
Dra. Rosario Amaya Villar Directora Médica |
INTRODUCCIÓN | |
Dr. Claudio R. Bueno Mariscal Jefe de Servicio de Urgencias |
GENERALIDADES | |
Coordinadores | Núñez Jaldón, Ángela M. |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Abordaje del dolor en urgencias | Méndez Díaz, Lara
Núñez Jaldón, Ángela M. Camero Macías, José Manuel |
Analgesia en procedimientos | Núñez Jaldón, Ángela M.
DÍez Naz, Ana Ríos Gallardo, Rafaela |
Intoxicaciones medicamentosas. Actitud ante la finalidad autolítica | Sánchez Martínez, Sonia
Murube Fernández-Cotta, María Luisa Montero Romero, Emilio |
Sueroterapia | Pérez Castilla, Manuel
López Ríos, Carmina Núñez Jaldón, Ángela M. |
EMERGENCIAS GENERALES | |
Coordinadores | Núñez Jaldón, Ángela M. |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Donación en asistolia. Código 41 | Pérez López, Enrique
Pérez Ruz, Rocío Caballero Valderrama, María de Regla |
Hemorragia masiva no traumática | García Díaz, Emilio Manuel
Dusseck Brutus, Reginald Leal Noval, Santiago Ramón |
Reanimación cardiopulmonar (RCP) | Caballero Oliver, Antonio
Caballero Valderrama, María de Regla Pérez Ruz, Rocío |
Shock | Palacios Gómez, Carlos
Sevilla Ramírez, Nuria Núñez Jaldón, Ángela M. |
ALERGIA | |
Coordinadores | Ávila Castellano, María del Robledo |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Anafilaxia | de Aramburu Mera, Teresa
Labella Álvarez, Marina Ávila Castellano, María del Robledo |
Angioedema | de Aramburu Mera, Teresa
Labella Álvarez, Marina Ávila Castellano, María del Robledo |
Urticaria | de Aramburu Mera, Teresa
Labella Álvarez, Marina Ávila Castellano, María del Robledo |
CARDIOLOGÍA | |
Coordinadores | Zamora Sierra, Mariano
Cristobo Sainz, Pablo |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Arritmias de QRS estrecho | Pérez Gómez, Laura
Jiménez Baena, Elena Guerrero Márquez, Francisco |
Cardiopatía congénita | Abril Molina, Alba
Aguilera Saborido, Almudena Esteve Ruiz, Iris |
Edema agudo de pulmón | Rodríguez Ortuño, Julia
Di Massa Pezzutti, Rodrigo Cristobo Sainz, Pablo |
El trasplantado cardiaco en urgencias | Rangel-Sousa, Diego
González de la Portilla, Carmen María Grande Trillo, Antonio |
Enfermedades del pericardio | Toledo García, Diego Luis
Zamora Sierra, Mariano Esteve Ruiz, Irene |
Insuficiencia cardiaca aguda | López Suárez, José Manuel
Zamora Sierra, Mariano Esteve Ruiz, Iris |
Síncope | Esteve Ruiz, Iris
Zamora Sierra, Mariano Esteve Ruiz, Irene |
Síndrome aórtico agudo | Caballero Valderrama, María de Regla
Cristobo Sainz, Pablo Esteve Ruiz, Iris |
Síndrome coronario agudo | Jiménez Baena, Elena
Pérez Gómez, Laura Cristobo Sainz, Pablo |
Taponamiento cardiaco | Anaya Quesada, Carlos
Guerrero Márquez, Francisco Esteve Ruiz, Irene |
Taquicardias de QRS ancho | Esteve Ruiz, Iris
Zamora Sierra, Mariano Esteve Ruiz, Irene |
CIRUGÍA | |
Coordinadores | Tallón Aguilar, Luis
Núñez Jaldón, Ángela M. |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Apendicitis aguda | Navarro Morales, Laura
Durán Muñoz-Cruzado, Virginia María Pareja Ciuró, Felipe |
Colecistitis aguda | Pinilla Martínez, Diego
Flores Cortés, Mercedes Martín García, Cristobalina |
Diverticulitis aguda | Fernández Ramos, María
Tinoco González, José Perea del Podo, Eduardo |
Dolor anal. Urgencias proctológicas | Camacho Marente, Violeta
Senent Boza, Ana de la Portilla de Juan, Fernando |
El trasplantado hepático en urgencias | García Muñoz, Patricia
Tamayo López, María Jesús Gómez Bravo, Miguel Ángel |
Isquemia intestinal o mesentérica | Marchal Santiago, Amando
Nevado Infante, Antonio Jurado Serrano, Juan |
Obstrucción intestinal | Dios Barbeito, Sandra
Tallón Aguilar, Luis Aparicio Sanchez, Daniel |
Pie diabético | Guerrero Ramirez, José Luis
Sanchez Arteaga, Alejandro Losada Viñau, Fernando |
DERMATOLOGÍA | |
Coordinadores | Amodeo Arahal, María Cristina
Pereyra Rodríguez, José Juan |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Aftas orales. Estomatitis aftosa recidivante | Biscarri Carbonero, Ángela
Amodeo Arahal, María Cristina Molinero Delgado, Lucía |
Dermatosis eccematosas: D. de contacto. D. Seborreica. D. Atópica | Amodeo Arahal, María Cristina
Cruz Vela, M. Carmen Marcos Alonso, Carmen |
Dermatosis reactivas: Eritema multiforme. Eritema nodoso. Sd. Sweet | Morales Viera, Alba
Amodeo Arahal, María Cristina Villar Fernández, Esperanza Macarena |
Enfermedades inflamatorias: Vasculitis y paniculitis. Urticaria y angioedema | Brito Martel, Cristina
García Ortiz, Carmen Amodeo Arahal, María Cristina |
Eritrodermias. Toxicodermia. Necrólisis epidérmica tóxica | Amodeo Arahal, María Cristina
Núñez Jaldón, Ángela M. Biscarri Carbonero, Ángela |
Fotodermatosis: Quemadura solar. Reacción fototóxica | Batista Cruzado, Joaquín
Biscarri Carbonero, Ángela Amodeo Arahal, María Cristina |
Infecciones cutaneomucosas: Bacterianas. Micosis. Víricas | Fernández Zabala, Sara Mª
García Bahmazar, Miriam Amodeo Arahal, María Cristina |
Infecciones de transmisión sexual | Pirla Santiburcio, Natalia
Sanchez García, María Rodríguez Fernández, Jesús F. |
Infestaciones | García Bahmazar, Miriam
Fernández Zabala, Sara Mª Amodeo Arahal, María Cristina |
Lesiones elementales en dermatología | Amodeo Arahal, María Cristina
Núñez Jaldón Ángela M. Cruz Vela, M. Carmen |
Lesiones eritematodescamativas: Psoriasis | Cruz Vela, M. Carmen
Molinero Delgado, Lucía Marcos Alonso, Carmen |
DIGESTIVO | |
Coordinadores | Núñez Ortiz, Andrea
Núñez Jaldón, Ángela M. |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Ascitis | Muriedas Fernández-Palacios, María
Núñez Jaldón, Ángela M. Morera Pérez, Pedro |
Diverticulitis aguda | Muriedas Fernández-Palacios, María
Núñez Ortiz, Andrea Morera Pérez, Pedro |
Encefalopatía hepática | Carballo Rubio, Virginia
Moreno Loro, Antonio Sousa Martín, José Manuel |
Enfermedad inflamatoria intestinal | Núñez Ortiz, Andrea
Leo Carnerero, Eduardo Lucena Valera, Ana Isabel |
Hemorragia digestiva alta | Lucena Valera, Ana Isabel
Solá Fernández, Ana Trigo Salado, Claudio |
Hemorragia digestiva baja | Carballo Rubio, Virginia
Trigo Salado, Claudio Núñez Ortiz, Andrea |
Hepatitis aguda. Fallo hepático | Solá Fernández, Ana
Carballo Rubio, Virginia Sousa Martín, José Manuel |
Ictericia | Moreno Loro, Antonio
Leo Carnerero, Eduardo Carballo Rubio, Virginia |
Pancreatitis aguda | Carballo Rubio, Virginia
de la Cruz Ramírez, María Dolores Solá Fernández, Ana |
Urgencias esofágicas | Núñez Ortiz, Andrea
Bozada García, Juan Manuel Lucena Valera, Ana Isabel |
ENDOCRINO | |
Coordinadores | Martínez Ortega, Antonio J.
Soto Moreno, Alfonso |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Debut diabético | del Can Sánchez, Diego J.
Guerrero Vázquez, Raquel de Lara Rodríguez, Irene |
Descompensación diabética. Cetoacidosis diabética | del Can Sánchez, Diego J.
Acosta Delgado, Domingo Martinez Ortega, Antonio J. |
Enfermedades de glándulas suprarrenales. Crisis addisoniana | Cózar Dueñas, Miriam
Mangas Cruz, Miguel Angel Martínez Ortega, Antonio J. |
Errores Innatos del metabolismo | Cózar Dueñas, Miriam
Dios Fuentes, Elena Venegas Moreno, Eva |
Patología Tiroidea | Déniz García, Alejandro
Romero Lluch, Ana R. Martínez Ortega, Antonio J. |
Trastorno del equilibrio ácido-base | Piñar Gutiérrez, Ana
Remón Ruiz, Pablo J. Martínez Ortega, Antonio J. |
Trastornos iónicos | Remón Ruiz, Pablo J.
Dios Fuentes, María Elena Martínez Ortega, Antonio J. |
E. INFECCIOSAS | |
Coordinadores | Rodríguez Fernández, Jesús F.
Aguilar Guisado, Manuela |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Covid-19 | Cardoso Cabello, David
Salazar Rojas, Sebastián Praena Segovia, Julia |
Endocarditis | Santos Calonge, Amparo
Rodríguez Fernández, Jesús F. Aguilar Guisado, Manuela |
Exposición accidental a material biológico | Santos Calonge, Amparo
Rodríguez Fernández, Jesús F. Nieto Garcia, Francisco Javier |
Gastroenteritis aguda | de Tena Ferre, Lucía
Núñez Jaldón, Ángela M. Poyato Borrego, Manuel |
Hemocultivos | Varo Muñoz, Araceli.
Rodríguez Fernández, Jesús F. Aguilar Guisado, Manuela |
Infección de partes blandas y osteoarticulares | Lira Liñán, Alfonso
Rodríguez Fernández, Jesús F. Ríos Gallardo, Rafaela |
Meningitis. Meningoencefalitis | García Bengoa, Estíbaliz
Rodríguez Fernández, Jesús F. Amodeo Arahal, Mª Cristina |
Mononucleosis | Sánchez García, María
Rodríguez Fernández, Jesús F. Aguilar Guisado, Manuela |
Pielonefritis aguda. Infección del tracto urinario | Nieto Garcia, Francisco Javier
Rodríguez Fernández, Jesús F. Pareja-Obregón Prieto, Ana |
Sepsis | Nieto Garcia, Francisco Javier
Aguilar Guisado, Manuela Rodríguez Fernández, Jesús F. |
Síndrome febril | Romero Pareja, Pedro
Rodríguez Fernández, Jesús F. Villar Fernández, Esperanza Macarena |
Tuberculosis | Torres Bermudo, Agustín
Miranda Flores, Rocío Poyato Borrego, Manuel |
HEMATOLOGÍA | |
Coordinadores | Camero Macías, José Manuel
Martín Sánchez, Jesús |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Componentes sanguíneos en urgencias | Rojas Martínez, Javier A.
Martín Sánchez, Jesús Tallón Ruiz, Inmaculada |
Fiebre en el paciente hematológico | Delgado Serrano, Javier
Martín Sánchez, Jesús Camero Macías, José Manuel |
Hemopatías agudas | González Molina, Werner
Martín Sánchez, Jesús Camero Macías, José Manuel |
Microangiopatías trombóticas (PTT). Trombopenia autoinmune (PTI) | Pérez Ortega, Laura
Martín Sánchez, Jesús Tallón Ruiz, Inmaculada |
Urgencias en coagulación | García Canalé, Silvia
Martín Sánchez, Jesús Camero Macías, José Manuel |
MEDICINA INTERNA | |
Coordinadores | López Márquez, M. Isabel
Sánchez Moreno, María Hernández Quiles, Carlos |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Adenopatías. Esplenomegalia | Moreno Verdejo, Fidel
Sánchez Moreno, María López Márquez, M. Isabel |
El anciano frágil. Derivación a hospitalización domiciliaria y a la unidad de cuidados paliativos | Muñoz Muñoz, Óscar
Rodríguez Vázquez, Aurora Morilla Alfaro, Aurora |
Hipertensión arterial. Crisis hipertensiva. Emergencia hipertensiva | Moreno Verdejo, Fidel
Lanseros Tenllado, Julia Hernández Quiles, Carlos |
Insuficiencia cardiaca crónica | Hernández Quiles, Carlos
Grande Trillo, Antonio Sobrino Márquez, José Manuel |
Patología por calor | Beltrán Rubio, Inmaculada
López Barrios, Álvaro Morilla Alfaro, Aurora |
Sedación terminal | Rodríguez Vázquez, Aurora
Muñoz Muñoz, Óscar Morilla Alfaro, Aurora |
Síndrome anémico | Mezquita Romero, Lucía
López Márquez, M. Isabel Sánchez Moreno, María |
Síndrome constitucional | Lanseros Tenllado, Julia
Jiménez de Juan, Carlos López Márquez, M. Isabel |
NEFROLOGÍA | |
Coordinadores | Asencio Sánchez, Carmen
Batalha Caetano, Paula Pérez Valdivia, Miguel Ángel |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Enfermedad renal crónica. Diálisis | Andrades Gómez, Cristina
Asencio Sánchez, Carmen Batalha Caetano, Paula |
El trasplantado renal en urgencias | Villacorta Linaza, Blanca
Pérez Valdivia, Miguel Ángel Asencio Sánchez, Carmen |
Fracaso renal agudo | Molinero Delgado, Lucía
Cruz Vela, M. Carmen Asencio Sánchez, Carmen |
Rabdomiolisis | Marcos Alonso, Carmen
Cruz Vela, M. Carmen Molinero Delgado, Lucía |
Síndrome nefrótico | Cruz Vela, M. Carmen
Marcos Alonso, Carmen Batalha Caetano, Paula |
NEUMOLOGÍA | |
Coordinadores | Ruiz García, Aranzazu
Jara Palomares, Luis |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Asma | Gómez Rodríguez, Belén
Ruiz García, Aranzazu Ávila Castellano, María del Robledo |
Cáncer de pulmón | Marín Romero, Samira
Ruiz García, Aranzazu Jara Palomares, Luis |
Derrame pleural | López Bauza, Ángela
Pérez García, Esther Ruiz García, Aranzazu |
EPOC | Espinoza Solano, Michelle
Ruiz García, Aranzazu Tallón Aguilar, Rodrigo |
Hemoptisis | Tallón Aguilar, Rodrigo
Román Rodriguez, Lucas Ruiz García, Aranzazu |
Neumonía | Puig Sánchez, Francisco
Pérez García, Esther Rodríguez Fernández, Jesús F. |
Neumotórax | Andrades Sardiña, Daniel
Perez García, Esther Ruiz García, Aranzazu |
Tromboembolismo pulmonar. Trombosis venosa profunda | de Benito Zorrero, Esther
Tallón Aguilar, Rodrigo Ruiz García, Aranzazu |
Ventilación mecánica no invasiva | López Barrios, Álvaro.
Beltrán Rubio, Inmaculada Márquez Fernández, Antonio |
NEUROLOGÍA | |
Coordinadores | Gómez Caminero, Ana
González Oria, Carmen Moniche Álvarez, Francisco |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Alteraciones del nivel de conciencia. Coma | Medina Rodríguez, Manuel
Gómez-Caminero Gómez, Ana E. Centeno García, Irene |
Cefalea | Muñoz Delgado, Laura
González Oria, Carmen Gómez-Caminero Gómez, Ana E. |
Crisis comicial | Centeno García, Irene
Gómez-Caminero Gómez, Ana E. Medina Rodriguez, Manuel |
Diplopía | Millán Vázquez, Manuel
Gómez-Caminero Gómez, Ana E. González Oria, Carmen |
Enfermedad cerebrovascular: AIT, Ictus | Millán Vázquez, Manuel
Galván Banqueri, Francisco Moniche Álvarez, Francisco |
Miastenia Gravis | Millán Vázquez, Manuel
Gómez-Caminero Gómez, Ana E. Muñoz Delgado, Laura |
Patología desmielinizante | Medina Rodríguez, Manuel
González Oria, Carmen Millán Vázquez, Manuel |
Síndrome confusional agudo | Medina Rodríguez, Manuel
González Oria, Carmen Villar Fernández, Esperanza Macarena |
Síndrome Guillain-Barré | Centeno García, Irene
Gómez-Caminero Gómez, Ana E. Millán Vázquez, Manuel
|
Trastorno del movimiento | Muñoz Delgado, Laura
Gómez-Caminero Gómez, Ana E. Medina Rodríguez, Manuel |
OFTALMOLOGÍA | |
Coordinadores | Núñez Jaldón, Ángela M.
López Herrero, Fernando |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Ojo rojo | Matas Granados, Sergio
Muñoz Morales, Ana López Herrero, Fernando |
Pérdida súbita de visión | Matas Granados, Sergio
Muñoz Morales, Ana López Herrero, Fernando |
Traumatismos oculares | Matas Granados, Sergio
Muñoz Morales, Ana López Herrero, Fernando |
ONCOLOGÍA | |
Coordinadores | Ríos Gallardo, Rafaela
Falcón González, Alejandro |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Compresión medular | Medina Vizuete, Andrea
Ríos Gallardo, Rafaela Falcón González, Alejandro |
LOE cerebral | Miras Rodríguez, Isabel
Ríos Gallardo, Rafaela Falcón González, Alejandro |
Neutropenia febril postquimioterapia | Sánchez Vela, Pablo
Ríos Gallardo, Rafaela Falcón González, Alejandro |
Reacciones adversas a inmunoterapia | Torrado Martín, Carlos
Santos Fernández, Paloma Núñez Jaldón, Ángela M. |
Reacciones adversas al proceso oncológico | García Grove, Clara
Ríos Gallardo, Rafaela Falcón González, Alejandro |
Síndrome de la vena cava superior | Santos Fernández, Paloma
Ríos Gallardo, Rafaela Falcón González, Alejandro |
Síndrome de lisis tumoral | Morales Herrero, M. Rocío
Ríos Gallardo, Rafaela Falcón González, Alejandro |
OTORRINOLARINGOLOGÍA | |
Coordinadores | Isorna Retamino, Inmaculada
Núñez Jaldón, Ángela M. |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Disfagia Odinofagia | Terán Guamán, Daniela
Jiménez Tur, Teresa Isorna Retamino, Inmaculada |
Disfonía | Terán Guamán, Daniela
Jiménez Tur, Teresa Isorna Retamino, Inmaculada |
Epistaxis | Jiménez Tur, Teresa
Terán Guamán, Daniela Medinilla Vallejo, Antonio |
Otalgia, otorrea | Jiménez Tur, Teresa
Terán Guamán, Daniela Medinilla Vallejo, Antonio |
Sinusitis | Jiménez Tur, Teresa
Terán Guamán, Daniela Isorna Retamino, Inmaculada |
Vértigo | Terán Guamán, Daniela
Jiménez Tur, Teresa Medinilla Vallejo, Antonio |
PSIQUIATRÍA | |
Coordinadores | Villar Fernández, Esperanza Macarena
Plasencia García de Diego, Beatriz-Oda |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Conducta e ideas suicidas | García Bernal, Cristina
Gutiérrez Rodríguez, Rocío Vilches Guerra, Ana María
|
Deprivación alcohólica | Plasencia García de Diego, Beatriz-Oda
Rubio García, Ana Villar Fernández, Esperanza Macarena |
Deprivación de drogas | Gutiérrez Rodríguez, Rocío
Castaño López, Matilde Villar Fernández, Esperanza Macarena |
Paciente agitado | García Sánchez, Cándido Manuel
Jiménez Casado, Carmen Villar Fernández, Esperanza Macarena |
Psicosis | Valdera García, Cristina
Rodríguez Menéndez, Gonzalo Rubio García, Ana |
Trastorno de ansiedad | Martínez Molina, Iván
García Sánchez, Cándido Manuel Esteban Ortega, Cristina |
UROLOGÍA | |
Coordinadores | Pareja-Obregón Prieto, Ana
García Sánchez, Cristina |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Catéteres urinarios | Pedraza Sánchez, José Pablo
Mazuecos Quirós, Javier Garcia Sanchez, Cristina |
Cólico nefrítico | Pedraza Sánchez, José Pablo
Mazuecos Quirós, Javier Pareja-Obregón Prieto, Ana |
Hematuria | Mazuecos Quirós, Javier
Pedraza Sánchez, José Pablo Villalba Benavent, Cristina |
Prostatitis | Medina Vizuete, Andrea
Pedraza Sánchez, José Pablo Mazuecos Quirós, Javier |
Retención aguda de orina | Villalba Benavent, Cristina
Medina Vizuete, Andrea Pareja-Obregón Prieto, Ana |
Síndrome escroto agudo | Mazuecos Quirós, Javier
Pedraza Sánchez, José Pablo García Sanchez, Cristina |
VASCULAR | |
Coordinadores | Manresa Manresa, Francisco
Núñez Jaldón, Ángela M. |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Isquemia arterial periférica | Aragón Ropero, Pedro Pablo
Manresa Manresa, Francisco Quintero Pérez, Claudia |
Síndrome varicoso complicado | Manresa Manresa, Francisco
Aragón Ropero, Pedro Pablo Quintero Pérez, Claudia |
Úlceras | Quintero Pérez, Claudia
García de Vargas, Antonio Manresa Manresa, Francisco |
VIOLENCIA DE GÉNERO | |
Coordinadores | Núñez Jaldón, Ángela M. |
CAPÍTULOS | AUTORÍA |
Actuación ante la violencia género | Murube Fernandez Cotta, María Luisa
Núñez Jaldón, Ángela M. Camero Macías, José Manuel |